- Kultura bartnicza to piękna tradycja – autentyczna, wyrastająca z historii całych regionów. Gratuluję wszystkim, dzięki którym możemy się cieszyć drugim po szopkarstwie wpisem na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO - powiedziała 9 grudnia prof. IH PAN Magdalena Gawin, podsekretarz stanu w MKiDN, Generalny Konserwator Zabytków, podczas uroczystości wręczenia certyfikatu wpisu kultury bartniczej na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości.
Wiceminister Gawin przypomniała, że kultura bartnicza pełniła wyjątkowo pozytywną rolę w życiu całych społeczności.
O tym, jak ważne było bartnictwo, świadczy fakt, że do dzisiaj wiele miast ma barć w swoim herbie. I choć w czasach zaborów dostęp do lasów został ograniczony, co wpłynęło na bartnictwo leśne, kultura bartnicza przetrwała, nie uległa zniszczeniu, a dzięki tym, którzy kultywują tę tradycję, rozwija się do dzisiaj. Bardzo się cieszę, że tym wpisem łączymy przeszłość, łączymy autentyczną polską tradycję z wymogami współczesności – podkreśliła Magdalena Gawin.
Wiceminister kultury zwróciła również uwagę na potrzebę zapewnienia pszczołom dobrych warunków do życia i do rozwoju.
Musimy pamiętać o pszczołach, zwłaszcza teraz - w czasach, kiedy jednym z najbardziej palących problemów jest zmiana klimatu i związane z nią negatywne zjawiska. Mam nadzieję, że ten wpis zwróci uwagę współczesnych na problemy, na wyzwania, które przed nami stoją – powiedziała podsekretarz stanu.
Podczas uroczystości wiceminister Gawin przekazała certyfikaty depozytariuszom wniosku - autorowi filmu załączonego do wniosku o wpis kultury bartniczej na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości - prof. Krzysztofowi Heyke, przedstawicielom Kurpiowskiego Bractwa Bartnego oraz Bractwa Bartnego Augustów i reprezentantowi Lasów Państwowych w Spale. Certyfikat odebrali także przedstawiciele instytucji wspierających: starosta ostrołęcki Stanisław Kubeł, burmistrz Augustowa Mirosław Karolczuk oraz reprezentujący Światowy Fundusz na Rzecz Przyrody (World Wide Found o f Nature) Przemysław Nawrocki.
Kultura bartnicza została wpisana na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości 17 grudnia 2020 roku. Decyzję podjął Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podczas 15. sesji w Paryżu.
We wniosku zwrócono uwagę, że kultura bartnicza rozwijała się w społecznościach, które żyły w lasach lub ich bezpośredniej bliskości i korzystały z naturalnych bogactw. Także dziś występowanie kultury bartniczej jest nierozerwalnie związane z geograficzną bliskością lasów. Bartnicy zamieszkują wsie zlokalizowane w pobliżu pradawnych puszcz, zajmując się wiekowymi barciami w lasach lub kultywując tradycję bartnictwa przydomowego. W dorocznych obchodach zbiorów miodu uczestniczą lokalne społeczności, a także specjalnie przyjeżdżający z tej okazji turyści.
W Polsce są to tereny zlokalizowane na północnym wschodzie: Puszcza Kurpiowska na Mazowszu i leżąca niedaleko od granicy z Białorusią Puszcza Augustowska, a także przebiegająca przez granicę, Puszcza Białowieska - ostatni las pierwotny w Europie wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa w 1979 roku.
Kultura bartnicza – rys historyczny
Kultura bartnicza obejmuje wiedzę, umiejętności, praktyki i wierzenia, które związane są z chowem dzikich pszczół w żywych pniach drzew (barciach) lub ściętych pniach drzew bartnych (ulach kłodowych). Kultura bartnicza jest przekazywana z pokolenia na pokolenie w oparciu o przekaz rodzinny i działalność bractw bartnych. Bartnicy zajmują się pszczołami w sposób szczególny: starają stwarzać im warunki jak najbardziej zbliżone do tych pierwotnych, nie ingerując w ich cykl życia i nie mając na celu intensyfikacji zbiorów miodu. Taka opieka nad rojem jest odzwierciedleniem dążenia do harmonii między człowiekiem a naturą. Bartnictwo, praktykowane od wieków, jest stale odtwarzane w oparciu o cykl pór roku. Depozytariusze kultury bartniczej wywodzą się z rodzin, które od wieków zajmowały się chowem dzikich pszczół w lasach lub ulach kłodowych. W przeszłości, na terenie Polski, bartnicy funkcjonowali w oparciu o królewskie przywileje i prawo bartne zwyczajowe sięgające korzeniami XV wieku. W czasie zaborów (1795-1918) dostęp do lasów został ograniczony, co wpłynęło na bartnictwo leśne. Wymusiło to odcinanie kawałków drzew bartnych i przenoszenie ich na tereny wiejskie w postaci uli kłodowych. Kontynuowanie praktyki bartniczej w tak zmienionej formie umożliwiło zachowanie wielowiekowej wiedzy i ciągłości, a także jej stopniowe otwarcie i wpisanie się w szerszy, lokalny krajobraz kulturowy. Bartnik uważany jest za osobę zaufania publicznego, a przypisywana mu uczciwość i poczucie sprawiedliwości budują jego autorytet. W związku z tym kultura bartnicza stanowi istotny element tożsamości całej lokalnej społeczności. Kultywowane co roku święto zbiorów miodu, zwane miodobraniem, gromadzi rodziny bartników, mieszkańców okolicznych wsi oraz coraz liczniejszych przyjezdnych.
Znaki bartne/znamiona bartne/ciosna bartne – to swoisty „podpis” bartnika, którym znaczył drzewa bartne w borze bartnym, który użytkował. Bór bartny to podstawowa jednostka administracyjna w bartnictwie. Znak bartny był dziedziczony w rodzinie lub przynależał do boru, który w przypadku przejęcia przez innego użytkownika stawał się znakiem nowego opiekuna boru. Dzisiaj bartnicy nadal posługują się znakami bartnymi, znacząc użytkowane przez siebie drzewa bartne.
Reprezentatywna Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości
Elementy wpisane na Listę ukazują różnorodność dziedzictwa niematerialnego i pomagają podnieść świadomość jego znaczenia. Wpisów na Listę dokonuje Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podczas corocznych obrad. Wnioski oceniane są pod kątem zgodności z kryteriami wymienionymi w Dyrektywach Operacyjnych do Konwencji UNESCO 2003. Do tej pory na Liście widniał tylko jeden polski wpis – Szopkarstwo krakowskie, wpisane w 2018 r.
Niematerialne dziedzictwo kulturowe oznacza praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedzę i umiejętności – jak również związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturową – które wspólnoty, grupy i w niektórych przypadkach, jednostki uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego. To niematerialne dziedzictwo kulturowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie, jest stale odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem, oddziaływaniem przyrody i ich historią oraz zapewnia im poczucie tożsamości i ciągłości, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu poszanowania dla różnorodności kulturowej oraz ludzkiej kreatywności.
Źródło: gov.pl/Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
